Op weg naar een overzichtelijk en toegankelijk verlofstelsel
Het wettelijke verlofstelsel in Nederland is in de loop van de tijd regelmatig gewijzigd en uitgebreid. Voor verschillende situaties zijn aparte regelingen ontstaan, zoals zwangerschaps- en bevallingsverlof, geboorteverlof, ouderschapsverlof en verschillende vormen van zorgverlof. Dankzij deze regelingen hebben werknemers meer mogelijkheden om werk en privé te combineren, maar de veelheid aan verschillende verlofvormen maakt het systeem ook behoorlijk complex. De regels en procedures verschillen per regeling, waardoor het voor zowel werkgevers als werknemers lastig is om het overzicht te houden.
De Sociaal-Economische Raad (SER) heeft daarom voorgesteld om het verlofstelsel te herzien door de regelingen te bundelen in een nieuw wettelijk kader met drie pijlers. Dit advies Balans in maatschappelijk verlof verscheen in december 2023 en werd kort daarna in de Tweede Kamer besproken. In april 2024 presenteerde het kabinet verschillende scenario’s voor vereenvoudiging, grotendeels gebaseerd op dit advies. De Tweede Kamer vroeg daarbij ook nadrukkelijk aandacht voor de combinatie van werk en mantelzorg. De SER maakt een vervolgadvies hierover en het ministerie van SZW werkt aan het conceptwetsvoorstel. De uiteindelijke keuzes zijn aan een nieuw kabinet.
Huidig verlofstelsel is te ingewikkeld
De Wet arbeid en zorg (Wazo) kent een groot aantal verlofvormen: zwangerschaps- en bevallingsverlof, geboorteverlof en aanvullend geboorteverlof, adoptie- en pleegzorgverlof, betaald en onbetaald ouderschapsverlof, calamiteitenverlof en ander kort verzuimverlof, en kort- en langdurend zorgverlof.
Naast deze Wazo-regelingen bestaat ook het recht op vakantieverlof. Iedere werknemer heeft wettelijk recht op minimaal 4 keer de wekelijkse arbeidsduur aan vakantiedagen per jaar. Daarnaast zijn er vaak aanvullende verlofafspraken in cao’s of bedrijfsregelingen, bijvoorbeeld over extra bovenwettelijke vakantiedagen, bijzonder verlof, duurzame inzetbaarheidsdagen, opleidings- of ontwikkelingsdagen, vitaliteitsdagen, onbetaald verlof.
Al deze regelingen geven werknemers meer ruimte en flexibiliteit, maar maken het gehele stelsel van verlof tegelijkertijd nóg complexer. Voor een werkgever betekent dit dat zij alle verlofvormen moeten administreren, toepassen en communiceren, waarbij ook de impact op een organisatie zowel organisatorisch als financieel aanzienlijk kan zijn.
Het voorstel van de SER over het verlofstelsel
Om meer overzicht te creëren, adviseert de SER om de verlofregelingen uit de Wazo te bundelen in drie pijlers: zorg voor kinderen, zorg voor naasten en persoonlijk verlof.
De eerste pijler omvat alle vormen van verlof die verband houden met de zorg voor kinderen. Denk hierbij aan zwangerschaps- en bevallingsverlof, geboorteverlof, adoptie- en pleegzorgverlof en ouderschapsverlof. De tweede pijler richt zich op zorgtaken voor familieleden of naasten die ziek of hulpbehoevend zijn, waaronder ook mantelzorg. In deze pijler zouden kort- en langdurend zorgverlof worden ondergebracht. De derde pijler biedt ruimte voor onvoorziene en persoonlijke omstandigheden, zoals calamiteiten. De SER stelt daarnaast voor om rouwverlof in deze derde pijler op te nemen. Dit verlof bestaat nu nog niet als wettelijk recht, maar komt in sommige cao’s en bedrijfsregelingen wel al voor.
Daarnaast benadrukt de SER dat er meer samenhang moet komen in de voorwaarden en procedures. Nu verschillen die sterk per verlofregeling, denk aan aanvraagtermijnen, duur, en wel of geen loondoorbetaling. Meer uniformiteit moet het systeem toegankelijker maken voor werknemers en eenvoudiger uitvoerbaar voor werkgevers.
Ook de financiering is een belangrijk punt in het advies. De SER pleit voor een evenwichtiger verdeling van kosten en verantwoordelijkheden tussen werkgevers, werknemers en overheid. Dat kan bijvoorbeeld door bij sommige vormen van verlof een publieke financiering in te zetten, in plaats van de lasten volledig bij werkgevers neer te leggen.
Het doel van deze nieuwe structuur is drieledig: het stelsel minder ingewikkeld en beter toegankelijk maken, de administratieve druk verlagen en de financiering eerlijker verdelen.
Belangrijk om te benadrukken is dat dit voorstel alleen ziet op de regelingen binnen de Wazo. Andere verlofvormen, waaronder vakantieverlof, bovenwettelijke vakantiedagen en andere afspraken, bijvoorbeeld duurzame inzetbaarheidsdagen of vitaliteitsdagen, vallen hier niet onder.
Verlofstelsel wordt eenvoudiger, maar niet eenvoudig
Het voorstel brengt naar mijn mening zeker meer duidelijkheid. Door verlofvormen te bundelen en procedures te harmoniseren, wordt het eenvoudiger om verlof op te nemen en in te regelen. Werknemers weten beter waar zij recht op hebben en werkgevers kunnen hun administratie efficiënter inrichten.
Toch blijft echte vereenvoudiging lastig. Europese richtlijnen verplichten dat bepaalde verlofvormen, zoals zwangerschaps- en bevallingsverlof en een minimum aan ouderschapsverlof, afzonderlijk blijven bestaan. Daarnaast blijft de financiering een lastig onderwerp. Bij welke verlofvormen geldt volledige loondoorbetaling en hoe worden de kosten verdeeld tussen werkgever, werknemer en overheid? Ook zien de voorstellen alleen op de verlofvormen uit de Wazo en niet op alle andere bestaande verlofvormen.
Wat vind jij?
Het Nederlandse verlofstelsel is ingewikkeld. Het voorstel om de bestaande regelingen te bundelen in drie pijlers is een belangrijke stap naar meer overzicht en toegankelijkheid. Tegelijkertijd blijven er vragen over de financiering en de daadwerkelijke impact in de praktijk. Wordt het wel simpeler?
Wat vind jij? Zou een eenvoudiger verlofstelsel jouw organisatie helpen? Denk je dat de voorgestelde wijzigingen voldoende zijn om echt verschil te maken, of blijft de complexiteit bestaan?